Rośliny lecznicze istniały już na długo przed pojawieniem się współczesnej medycyny i nowoczesnych syntetycznych leków, a starożytne cywilizacje wiedziały, jak je wykorzystywać do leczenia powszechnych dolegliwości, a często nawet chorób zagrażających życiu.
Staroegipski Papirus Ebersa, pismo medyczne opracowane 1550 lat przed naszą erą, które ma ponad 100 stron, opisuje 700 ziół leczniczych i sposoby ich wykorzystania. Grecki Corpus Hippocraticum z XVI wieku przed naszą erą również szczegółowo opisuje zastosowanie ziół.
Także później, w XIX, a nawet jeszcze w XX wieku, wiedzę na temat właściwości leczniczych ziół przekazywano z pokolenia na pokolenie. Gospodynie domowe były na ogół dobrze zorientowane w stosowaniu ziół do leczenia i często to one były "lekarzem pierwszego kontaktu" nie tylko w przypadku dolegliwości zdrowotnych, ale także w przygotowywaniu różnych ziołowych toników do pielęgnacji ziół i innych środków.
Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że 80 procent ludzi na świecie wciąż stosuje tradycyjne środki, takie jak zioła do leczenia i podtrzymywania zdrowia.
Poniżej prezentujemy krótki przewodnik o tym, jak wykorzystać moc najpopularniejszych roślin leczniczych. Jest to oczywiście tylko mały fragment wiedzy na temat ziołolecznictwo, lecz kiedy już poznasz pewne podstawy, z pewnością zainspiruje Cię to do dalszych poszukiwań, odkrywania nowych ziół i ich zastosowania.
1. Imbir
Imbir to jedna z przypraw, którą zawsze warto mieć pod ręką w kuchni. Nie tylko jest on wspaniałym dodatkiem do różnych potraw (szczególnie w połączeniu z czosnkiem), ale ma również liczne właściwości lecznicze, na których temat można by napisać kilka tomów.
Imbir jest najbardziej znany ze swoich właściwości przeciwwymiotnych i łagodzących nudności, ale posiada on również szerokie spektrum składników przeciwbakteryjnych, przeciwwirusowych, przeciwutleniających i anty-pasożytniczych, a są to tylko niektóre z ponad 40 naukowo potwierdzonych działań farmakologicznych tej przyprawy.
Ma on działanie przeciwzapalne, dzięki czemu jest cennym środkiem stosowanym na bóle stawów, bóle menstruacyjne, bóle głowy i inne dolegliwości.
Właściwości przeciwbólowe imbiru wydają się być imponująco silne. Oprócz przynoszenia ulgi w bólach mięśni i stawów, imbir łagodzi także bóle migrenowe – w stopniu podobnym do leku Sumatryptan, ale bez skutków ubocznych.
Imbir może być także obiecujący w walce z tak poważnymi chorobami jak nowotwory, cukrzyca, stłuszczeniowa choroba wątroby, astma, infekcje bakteryjne i grzybicze, a ponadto jest to jeden z najlepszych naturalnych środków na chorobę lokomocyjną lub nudności (na przykład z powodu ciąży lub chemioterapii).
Przyjmowanie jednego grama imbiru dziennie może pomóc złagodzić nudności i wymioty u kobiet w ciąży lub u osób z migrenami, a jak wykazały badania, imbir działa lepiej niż placebo w łagodzeniu porannych nudności.
Imbir może również pomóc, jeśli cierpisz na niestrawność, a daje on więcej niż tylko złagodzenie bólu. Imbir zawiera ponadto silne enzymy rozkładające białka i przyspieszające opróżnianie żołądka bez wywoływania żadnych negatywnych skutków. Jest też środkiem przeciwskurczowym, co może tłumaczyć jego korzystny wpływ na układ pokarmowy.
Wiele osób regularnie pije herbatkę imbirową i jest to rzeczywiście jeden z najprostszych sposobów przyjmowanie imbiru. Aby przygotować herbatkę imbirową, pokrój po prostu kawałek korzenia imbiru i zalej gorącą wodą. Odradzam jednak używanie imbiru codziennie, ponieważ może to prowadzić do alergii, co mi się właśnie przydarzyło około dwadzieścia lat temu.
Można również obrać korzeń imbiru, a następnie pokroić go cienko (zetrzeć lub zmielić) i dodawać do innych herbat lub podczas gotowania potraw. Wypróbuj imbir w różnych daniach, nawet jako dodatek do frytek lub dań z patelni, albo choćby do rosołu. Jeśli masz poważne problemy zdrowotne, wykwalifikowany zielarz lub lekarz naturopata może pomóc Ci maksymalnie wykorzystać terapeutyczne właściwości imbiru.
2. Czosnek
Jedzenie codziennie jednego lub dwóch ząbków świeżego czosnku może znacznie poprawić Twoje zdrowie i uchronić od licznych chorób, po części dlatego, że roślina ta wspomaga układ odpornościowy, działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i anty-grzybiczo.
Tak liczne właściwości terapeutyczne czosnku wiążą się z zawartością w nim związków siarki, takich jak allicyna, co także nadaje mu charakterystycznego zapachu. Ogólnie rzecz biorąc, korzyści płynące ze spożywania czosnku można podzielić na cztery główne kategorie:
- Łagodzenie stanu zapalnego (zmniejsza ryzyko choroby zwyrodnieniowej stawów i innych chorób związanych ze stanem zapalnym)
- Wzmocnienie układu odpornościowego (właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe i przeciwpasożytnicze)
- Poprawa funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego i krążenia (chroni przed nadmiernym krzepnięciem krwi, opóźnia tworzenie się płytki miażdżycowej, poprawia poziom lipidów i obniża ciśnienie krwi)
- Jest toksyczny dla co najmniej 14 rodzajów komórek nowotworowych (w tym raka mózgu, płuc, piersi, żołądka i trzustki)
Ponadto czosnek może być skuteczny wobec bakterii opornych na leki, a badania wykazały, że kiedy alicyna jest trawiona w organizmie, produkowany jest kwas siarkowy - związek, który w szybkim tempie wchodzi w reakcję z niebezpiecznymi wolnymi rodnikami.
Jest to jeden z powodów, dla których zaliczam czosnek do siedmiu najlepszych potraw przeciwdziałających starzeniu się organizmu.
Aby uzyskać korzyści zdrowotne, świeży ząbek czosnku należy zmiażdżyć lub drobno posiekać w celu uwolnienia enzymu zwanego alliinazą, który z kolei katalizuje tworzenie allicyny.
Allicyna z kolei ulega szybkiemu rozkładowi, tworząc szereg różnych związków siarki organicznej. Tak więc, aby "aktywować" właściwości lecznicze czosnku, zgnieć świeży ząbek czosnku przed jego zjedzeniem lub przepuść przez sokowirówkę, aby dodać go do soku warzywnego.
Jeden średniej wielkości ząbek lub dwa mała zwykle wystarczą i są dobrze tolerowane przez większość ludzi. Aktywny składnik allicyna ulega zniszczeniu w ciągu jednej godziny po zmiażdżeniu czosnku, dlatego suplementy z czosnkiem są praktycznie bezwartościowe.
Czarny czosnek, który jest czosnkiem fermentowanym oraz czosnek skiełkowany mogą zawierać jeszcze większą ilość przeciwutleniaczy niż świeży czosnek.
3. Mięta pieprzowa
Mięta pieprzowa daje liczne korzyści dla układu oddechowego, pomaga na przykład na kaszel, przeziębienia, astmę, alergie i gruźlicę. Jeśli chodzi o zdrowie układu pokarmowego, to kapsułki zawierające olejek z mięty pieprzowej zostały uznane za "lek pierwszego wyboru" przez pacjentów z zespołem jelita drażliwego.
Mięta pieprzowa jest skuteczną alternatywą dla leków, takich jak Buscopan łagodzących skurcze okrężnicy.
Mięta pomaga również rozluźnić mięśnie w jamie brzusznej, umożliwiając przepływ gazów i łagodząc bóle brzucha. Jeśli masz problemy z gazami lub wzdęciami, wypróbuj olejek z mięty pieprzowej lub dodawanie do herbaty świeżych lub suszonych liści mięty.
Wdychanie zapachu mięty może poprawiać pamięć i łagodzić napięcia związane ze stresem, a olejek miętowy działa też jako środek wykrztuśny pomagający oczyścić drogi oddechowe.
Olejku miętowego można używać do nacierania klatki piersiowej lub do wdychania przez inhalator, aby odblokować zatkany nosa i złagodzić objawy kaszlu i przeziębienia. Olejek miętowy może również pomóc w łagodzeniu napięciowego bólu głowy.
Jeśli masz problem z bólami głowy, spróbuj wetrzeć kilka kropli olejku miętowego w nadgarstek lub pokrop nim chusteczkę, a następnie wąchaj od czasu do czasu. Olejek można również wmasować bezpośrednio w skronie i na czoło. Eteryczny olejek miętowy jest idealny do masowania mięśni i klatki piersiowej, środkiem na bóle głowy, do higieny jamy ustnej oraz do aromaterapii.
Można dodawać go również do środków czyszczących gospodarstwa domowego, co doda im dodatkowych właściwości przeciwdrobnoustrojowych oraz ładnego naturalnego zapachu.
Jeśli masz wybór, to świeże liście mięty zawsze dadzą lepszy smak i aromat niż liście suszone (np. w formie gotowych herbatek). Wybieraj świeże liście, które mają intensywnie zielony kolor, nie mają przebarwień i nie są zżółknięte.
Oprócz parzenia herbatki ziołowej ze świeżych liści mięty , można je też dodawać do zup, sałatek owocowych lub gazpacho. Warto też wiedzieć, że bardzo łatwo jest uprawiać miętę samodzielnie, a roślina ta działa jak skuteczny środek odstraszający wiele owadów, które często pojawiają się w ogrodzie lub domu.
4. Lawenda
Olejek lawendowy ma złożoną chemicznie strukturę zawierającą ponad 150 składników czynnych. Olejek ten jest bogaty w estry, które są aromatycznymi cząsteczkami o działaniu przeciwskurczowym (hamującym skurcze i ból), uspokajającym i stymulującym.
Głównymi botanicznymi składnikami oleju lawendowego są: octan linalilu, linalool (nietoksyczny alkohol terpenowy o naturalnych właściwościach bakteriobójczych), terpinen-4-ol i kamfora.
Inne składniki oleju lawendowego, które są odpowiedzialne za jego właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwzapalne obejmują cis-oktenen, octan lawandulolu, 1,8-cineol, limonen i geraniol.
Olejek lawendowy znany jest ze swoich właściwości uspokajających i relaksujących i stosowany jest w aromaterapii do leczenia bezsenności, łagodzenia stanów lękowych, depresji, niepokoju i stresu. Udowodniono również, że jest skuteczny w przypadku niemal wszystkich dolegliwości, od bólu po infekcje.
Jestem szczególnie zafascynowany potencjałem oleju lawendowego do zwalczania infekcji skóry i paznokci odpornych na działanie innych środków. Naukowcy z Uniwersytetu w Coimbrze odkryli, że olejek lawendowy jest zabójczy dla patogenów chorobotwórczych znanych jako dermatofity, a także niszczy różne gatunki Candida.
Oto przykłady zastosowania olejku lawendowego:
• Łagodzenie bólu. Pomaga złagodzić bóle i napięcie mięśni, bóle stawów i reumatyzm, skręcenia, bóle pleców i lumbago. Po prostu wmasuj niewielką ilość oleju lawendowego w określony obszar. Olejek lawendowy może również pomóc złagodzić ból po wprowadzeniu igły.
• Leczy różne schorzenia skórne takie jak trądzik, łuszczyca, egzema i zmarszczki. Pomaga także w tworzeniu się blizn niezbędnych w procesie gojenia się ran, skaleczeń i oparzeń.
Lawenda może również łagodzić podrażnienia i swędzenie po ukąszeniu owadów (olejek lawendowy odstrasza komary i mole). Jest on używany jako składnik niektórych środków odstraszających komary.
• Pielęgnacja i zdrowie włosów. Niszczy także wszy i ich gnidy. Dane zawarte w bazie danych Natural Medicines Comprehensive (NMCB) sugerują, że lawenda może być skuteczna w leczeniu łysienia plackowatego (wypadanie włosów), gdyż przyspiesza porost włosów nawet o 44% po zaledwie siedmiu miesiącach leczenia.
• Ułatwia trawienie. Olejek lawendowy stymuluje perystaltykę jelit i pobudza wytwarzanie żółci i soków żołądkowych, dzięki czemu pomaga w leczeniu bólu żołądka, niestrawności, wzdęć, kolki, wymiotów i biegunki.
• Przynosi ulgę w chorobach układu oddechowego. Olejek lawendowy może pomagać łagodzić problemy z oddychaniem, które występują w takich chorobach jak przeziębienie i grypa, infekcje gardła, kaszel, astma, krztusiec, problemy z zatokami, zapalenie oskrzeli, zapalenie migdałków i zapalenie krtani.
Można go wcierać w szyję, klatkę piersiową lub plecy lub wdychać w formie inhalacji parowej lub w kominkach zapachowych.
• Pobudza wytwarzanie moczu, co pomaga przywrócić równowagę hormonalną, zapobiega zapaleniu pęcherza moczowego i łagodzi skurcze i inne zaburzenia układu moczowego.
• Poprawia krążenie krwi. Pomaga obniżyć podwyższone ciśnienie krwi, może być więc stosowany w nadciśnieniu.
5. Tymianek
Tymianek jest pachnące zioło, będące wspaniałą przyprawą do różnych potraw i bardzo bogate w antyoksydanty. Tymianek zawiera wspomagające zdrowie flawonoidy, w tym apigeninę, naryngeninę, luteolinę i tymoninę. Wykazano także, że poprawia on stan tłuszczów znajdujących się w błonach komórkowych.
Jak podaje George Mateljan Foundation:
"W wyniku suplementacji tymiankiem szczególnie wyraźnie wzrosła ilość DHA (kwasu dokozaheksaenowego, kwasu tłuszczowego omega-3) w błonach mózgu, nerek i błon komórkowych."
Tymianek jest również bogaty w liczne składniki odżywcze i zawiera witaminę C, witaminę A, żelazo, mangan, miedź i błonnik pokarmowy. Dodawany do potraw tymianek może również hamować glikację i powstawanie niebezpiecznych dla zdrowia produktów glikacji (Age) w tych potrawach.
To sprawia, że tymianek ma silne działanie prewencyjne w chorobach serca i zapobiega przedwczesnemu starzeniu się.
Olejek tymiankowy wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, przeciwskurczowe, przeciwreumatyczne, wykrztuśne, obniżające ciśnienie i uspokajające. Może być on również stosowany miejscowo jako:
- Domowy środek na liczne dolegliwości – Olejek tymiankowy stosuje się w celu łagodzenia i leczenia problemów takich jak dna moczanowa, zapalenie stawów, rany, ukąszenia owadów, zatrzymywanie wody, problemy z menstruacją i menopauzą, nudności i zmęczenie, problemy z oddychaniem (np. przy przeziębieniu), stany chorobowe skóry (tłusta skóra i blizny), grzybica stóp, kac, a nawet depresja.
- Olejek aromaterapeutyczny – Olejek tymiankowy pobudza umysł, poprawia pamięć i koncentrację oraz uspokaja nerwy.
- Produkt do pielęgnacji włosów – Uważa się, że olejek tymiankowy może zapobiegać wypadaniu włosów. Może on być stosowany do masażu skóry głowy lub być dodawany do szamponów i innych produktów do pielęgnacji włosów.
- Produkt do pielęgnacji skóry – Olejek tymiankowy działa jak tonik dla podstarzałej skóry, a także zapobiega trądzikowi.
- Płyn do płukania ust i płukanka ziołowa – Podobnie jak olejek miętowy lub eukaliptusowy, olejek tymiankowy może służyć jako środek do higieny jamy ustnej.
- Środek owadobójczy/odstraszający owady – Olejek tymiankowy odstrasza owady i pasożyty, takie jak komary, pchły, wszy i mole.
6. Rumianek
Rumianek jest najczęściej stosowany w postaci herbatki ziołowej na problemy żołądkowo-jelitowe i wspomagającej spokojny sen. Niemiecka Komisja E (instytucja rządowa) oficjalnie zatwierdziła rumianek jako środek łagodzący obrzęki skórne i niszczący bakterie. Rumianek jest silnym środkiem przeciwzapalnym, który ma również działanie przeciwskurczowe, przeciwzapalne, antyalergiczne, rozluźniające mięśnie i uspokajające.
Stosuje się go w leczeniu łuszczycy, egzemy, ospy wietrznej, wysypki pieluszkowej, wolno gojących się ran, ropni i zapalenia dziąseł. Jak podaje Herb Wisdom może być on również przydatny w następujących problemach:
"Olejek ten ma liczne zastosowania lecznicze, ale jednym z najlepiej udokumentowanych zastosowań jest jego działanie uspokajające. Olejek rumiankowy działa uspokajająco na ludzi i może być stosowany w celu ułatwienia zasypiania, łagodzenia napięć nerwowych i zapewniania ogólnego poczucia spokoju i dobrego samopoczucia.
To doskonały środek dla osób nerwowych lub mających stany lękowe. Oprócz działania uspokajającego, rumianek rozluźnia także obolałe mięśnie i sztywne stawy.
Może też łagodzić skurcze miesiączkowe i bóle pleców, a także odprężać układ trawienny, łagodząc tym samym zaburzenia żołądkowe lub niestrawność. Po naniesieniu miejscowo na skórę łagodzi zaczerwienienia i podrażnienia skóry. Z tego powodu jest to popularny składnik produktów do pielęgnacji skóry.
Łagodzi też swędzenie, jest więc przydatny dla osób mających reakcje alergiczne. Czasami rumianek jest stosowany na wysypki. Ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne może łagodzić obrzęki spowodowane wysypką lub podrażnieniami skóry."
7. Mniszek lekarski
Ta roślina kwitnąca była tradycyjnie stosowana jako środek leczniczy w schorzeniach wątroby, do detoksykacji i poprawy funkcjonowania wątroby. Mniszek lekarski jest znanym środkiem pobudzającym, stosowanym także w schorzeniach nerek i wątroby.
Jest również tradycyjnie stosowany w celu łagodzenia skutków ubocznych leków na receptę, a także w leczeniu zakażeń, problemów z woreczkiem żółciowym, zatrzymywaniem płynów w organizmie i związanym z tym obrzęków.
Liście mniszka lekarskiego, których gorzki smak można usunąć przez blanszowanie ich we wrzącej wodzie przez około 20 sekund (można je również dodawać do soków warzywnych), zawierają wiele składników odżywczych, w tym witaminę C, witaminę B6, tiaminę, ryboflawinę, wapń, żelazo, potas oraz mangan.
Są one szczególnie dobrym źródłem witaminy A i potencjalnie mogą mieć właściwości przeciwnowotworowe.
W przeszłości, w wielu przypadkach uznawałem zioła za bezpieczniejszą alternatywę dla leków farmakologicznych, przydatne w leczeniu różnych objawów, ale nie leczące przyczyn. Zmieniałem jednak zdanie diametralnie, gdyż obecnie zdaję sobie sprawę z tego, że zioła mogą wspierać nasze zdrowie na bardzo podstawowym poziomie, podobnie jak produkty spożywcze.
Jeśli chcesz lepiej wykorzystywać lecznicze właściwości ziół, oto 9 wskazówek, które Ci w tym pomogą: