Według dr. Josepha Mercoli
Oddychanie czystym powietrzem jest prawem, z którego powinna móc skorzystać każda osoba na Ziemi. Niestety przemysł, rolnictwo i inne źródła zanieczyszczenia powietrza rozprzestrzeniają się, a czyste powietrze staje się coraz rzadszym dobrem.
Problem urósł do imponujących rozmiarów, w wyniku czego Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w swoim najnowszym raporcie na temat zanieczyszczenia powietrza i zdrowia dzieci stwierdziła: „Narażenie na zanieczyszczenie powietrza jest przeoczonym czynnikiem krytycznym dla zdrowia dzieci na całym świecie”.
Raport stwierdza, że na całym świecie 93% dzieci mieszka na obszarach o zanieczyszczeniu powietrza większym niż dopuszczają normy WHO. Co więcej, więcej niż 1 na 4 zgony wśród dzieci w wieku poniżej 5 lat są związane z zagrożeniami środowiskowymi, w tym z zanieczyszczeniem powietrza.
W 2016 roku zanieczyszczenie powietrza w otoczeniu (na zewnątrz) i w gospodarstwach domowych (wewnątrz) przyczyniło się do infekcji dróg oddechowych, które doprowadziły do 543 000 zgonów u dzieci w wieku poniżej 5 lat.
„Zanieczyszczone powietrze zatruwa miliony dzieci i rujnuje ich życie” – powiedział w komunikacie prasowym Tedros Adhanom Ghebreyesus – dyrektor generalny WHO. „To jest niewybaczalne. Każde dziecko powinno móc oddychać czystym powietrzem, aby mogło rosnąć i w pełni wykorzystać swój potencjał”.
W jakich krajach dzieci są najbardziej zagrożone?
Dzieci są narażone na zanieczyszczone powietrze zarówno wewnątrz pomieszczeń, jak i na zewnątrz. Zewnętrzne zanieczyszczenia powietrza pochodzą głównie ze spalania paliw kopalnych i odpadów, praktyk przemysłowych i rolnych oraz klęsk żywiołowych, takich jak pożary lasów, burze piaskowe i erupcje wulkanów.
W 2016 roku zanieczyszczenie powietrza w otoczeniu doprowadziło do 4,2 miliona przedwczesnych zgonów, z czego prawie 300 000 dotyczyło dzieci w wieku poniżej 5 lat. Ekspozycja na zanieczyszczone powietrze występuje w krajach rozwiniętych, jednak najbardziej ucierpiały dzieci żyjące w krajach o niskim i średnim dochodzie (LMIC).
Drobne cząstki stałe (PM 2,5) obejmują kurz, brud, sadzę i dym – to cząstki o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrometra. Jest to najbardziej zbadany rodzaj zanieczyszczenia powietrza. Raport WHO ujawnił, że w krajach LMIC, 98% dzieci poniżej 5 roku życia jest narażonych na działanie drobnych cząstek stałych, których stężenie jest wyższe niż dopuszczają normy WHO dotyczące jakości powietrza.
Na niektórych obszarach, takich jak afrykańskie i wschodnie regiony Morza Śródziemnego, zanieczyszczeniem powietrza dotkniętych jest 100% dzieci w wieku poniżej 5 lat. Natomiast w krajach o wysokim dochodzie (HIC), 52% dzieci w wieku poniżej 5 lat jest narażonych na potencjalnie niebezpieczne poziomy zanieczyszczenia powietrza.
W gospodarstwach domowych, 41% światowej populacji jest narażona na zanieczyszczenia powietrza, pochodzące w szczególności z gotowania przy użyciu uwalniających zanieczyszczenia paliw i technologii.
WHO: dzieci są szczególnie zagrożone zanieczyszczeniami powietrza
Dzieci są bardziej narażone na skutki zanieczyszczenia powietrza niż dorośli, częściowo dlatego, że ich ciała (w tym płuca i mózgi) wciąż się rozwijają, co naraża je na stan zapalny i inne uszkodzenia powodowane przez zanieczyszczenia. Mają także dłuższą oczekiwaną długość życia, co daje więcej czasu na pojawienie się chorób.
Ogólnie rzecz biorąc, połączenie „czynników behawioralnych, środowiskowych i fizjologicznych” sprawia, że dzieci są szczególnie podatne na zanieczyszczenia powietrza – zauważa WHO, dodając:
„[Dzieci] oddychają szybciej niż dorośli, przyjmując więcej powietrza, a wraz z nim więcej zanieczyszczeń. Dzieci znajdują się bliżej ziemi, gdzie niektóre zanieczyszczenia osiągają szczytowe stężenia. Mogą spędzać dużo czasu na dworze, grając i angażując się w aktywność fizyczną w potencjalnie zanieczyszczonym środowisku.
Noworodki i niemowlęta spędzają większość czasu w pomieszczeniach zamkniętych, gdzie są bardziej podatne na zanieczyszczenia powietrza typowe dla gospodarstw domowych, ponieważ są w pobliżu swoich matek, podczas gdy one gotują zanieczyszczając powietrze paliwami i wydzielinami z różnych urządzeń...
W macicy, dzieci są wrażliwe na zanieczyszczenia, na które narażone są ich matki. Ekspozycja w okresie prenatalnym również może zwiększyć ryzyko rozwoju wad u płodu”.
Raport WHO przeanalizował badania opublikowane w ciągu ostatnich 10 lat i wykorzystał dane pochodzące od kilkudziesięciu ekspertów, aby ujawnić niektóre z najważniejszych zagrożeń jakie zanieczyszczenie powietrza niesie dla zdrowia dzieci, między innymi:
Powikłania w ciąży i podczas porodu, w tym niska masa urodzeniowa, poród przedwczesny, poród martwego płodu i urodzenie dziecka mniejszego jak na wiek ciążowy płodu. |
Śmiertelność wśród niemowląt — wraz ze wzrostem poziomu zanieczyszczenia powietrza rośnie ryzyko śmiertelności niemowląt. |
Neurorozwój — narażenie na zanieczyszczenia powietrza może prowadzić do obniżenia wyników testów poznawczych, negatywnie wpływać na rozwój psychiczny i motoryczny dzieci oraz może zwiększać ryzyko rozwoju autyzmu i zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. |
Otyłość u dzieci |
Czynność płuc — ekspozycja na zanieczyszczenie powietrza w łonie matki jest związana z zaburzeniami rozwoju i czynności płuc w dzieciństwie. |
Ostre infekcje dolnych dróg oddechowych, w tym zapalenie płuc. |
Astma — ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego zwiększa ryzyko wystąpienia astmy i nasila objawy astmy wieku dziecięcego. |
Infekcje ucha |
Nowotwory u dzieci, w tym siatkówczak i białaczka. |
Problemy zdrowotne w wieku dorosłym — dowody sugerują, że ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza w okresie prenatalnym może zwiększyć ryzyko przewlekłej choroby płuc i chorób sercowo-naczyniowych w późniejszym okresie życia. |
Zaskakujące źródła zanieczyszczenia powietrza
Stan powietrza pogarsza się w wielu częściach świata, a bez zdecydowanej interwencji, do 2050 roku ryzyko śmierci w wyniku zanieczyszczenia powietrza może wzrosnąć o ponad 50%.
Większość zanieczyszczeń pyłowych znajdujących się w powietrzu – 85% – pochodzi ze spalania paliw. Węgiel jest „najbardziej zanieczyszczającym paliwem kopalnym na świecie”. Szacuje się, że 200 000 przedwczesnych zgonów w USA jest spowodowanych emisjami spalin, w tym z pojazdów i generatorów energii.
Badanie opublikowane w czasopiśmie Energy, dotyczące wytwarzania energii elektrycznej z węgla w USA wykazało, że przejście na produkcję energii z gazu ziemnego może przynieść znaczne korzyści, w tym zmniejszenie emisji dwutlenku siarki o ponad 90% i zmniejszenie emisji tlenku azotu o ponad 60%.
W badaniu Lancet autorzy poszli o krok dalej, zauważając, że jeszcze lepszym rozwiązaniem jest przejście na niskoemisyjne odnawialne źródła energii, takie jak wiatr, energia pływów, energia geotermalna i energia słoneczna.
Autorzy raportu WHO wezwali również do pilnych zmian w celu zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza, w tym przejścia na czyste paliwa i technologie dostarczające energii do gotowania i ogrzewania oraz promowania korzystania z czystszego transportu, energooszczędnych mieszkań i planowania miejskiego.
Opowiadają się również za poprawą gospodarowania odpadami i lokalizowaniem szkół z dala od ruchliwych dróg i fabryk.
Udział rolnictwa przemysłowego w zanieczyszczeniu powietrza
Wytyczne WHO, a także szacunki dotyczące liczby osób oddychających zanieczyszczonym powietrzem, nie uwzględniają ozonu ani tlenków azotu, które również są powszechnymi zanieczyszczeniami powietrza.
Tlenki azotu w połączeniu z tlenem i światłem słonecznym rozpadają się na ozon. Poziom tego typu zanieczyszczenia powietrza potroił się od 1990 roku, prawdopodobnie przez wzrost wykorzystania syntetycznych nawozów na bazie azotu, które uwalniają tlenki azotu do atmosfery.
Naukowcy od dawna znają drobnoustroje glebowe przekształcające nawozy na bazie azotu w tlenki azotu, które są następnie uwalniane do powietrza.
Jednak oszacowano, że wytwarzają one tylko 1 kilogram gazu na 100 kilogramów nawozu, co stanowi około 1%. Naukowcy sądzili, że ilość gazu wzrośnie liniowo lub pozostanie na poziomie 1% w stosunku do ilości użytego nawozu.
Jednak dalsze eksperymenty wykazały, że wzrost był wykładniczy, a nie liniowy, ponieważ oryginalne badania nie uwzględniły konwersji, gdy nadmiar nawozów azotowych został zastosowany na polach. W Kalifornii użytki rolne mogą odpowiadać za produkcję aż 51% tlenków azotu, szczególnie w obszarach, w których stosuje się syntetyczne nawozy na bazie azotu.
Badania opublikowane w czasopiśmie Geophysical Research Letters wykazały również, że w niektórych gęsto zaludnionych obszarach emisje pochodzące z rolnictwa znacznie przewyższają inne źródła zanieczyszczenia powietrza. W miarę rozkładania się nawozów azotowych, do powietrza uwalniany jest amoniak.
Amoniak jest jednym z produktów ubocznych powstającym podczas rozkładu nawozów sztucznych i odpadów zwierzęcych. Gdy amoniak znajdujący się w atmosferze dociera do obszarów przemysłowych, łączy się z zanieczyszczeniami pochodzącymi z oleju napędowego i spalania ropy naftowej, tworząc mikrocząsteczki.
U osób pracujących na farmach stosujących skoncentrowane żywienie zwierząt (CAFO) oraz sąsiadujących z nimi mieszkańców zaobserwowano częstsze występowanie astmy, bólów głowy, podrażnienia oczu i nudności.
Zanieczyszczenie powietrza staje się coraz bardziej niebezpieczne
Z badań opublikowanych w The Lancet wynika, że zanieczyszczenie jest „największą środowiskową przyczyną chorób i przedwczesnej śmierci w dzisiejszym świecie”.
Badanie ujawniło, że zanieczyszczenie środowiska przyczyniło się do 9 milionów przedwczesnych zgonów w 2015 roku, co stanowi 16% zgonów na całym świecie. Co więcej, wśród zgonów związanych z zanieczyszczeniami, większość – 6,5 miliona – było spowodowanych przez zanieczyszczenia powietrza.
Drobne cząstki stałe mogą przedostawać się do organizmu człowieka i powodować przewlekłe stany zapalne, co z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia wielu problemów zdrowotnych, od raka po choroby serca i płuc.
W przypadku chorób serca, drobne zanieczyszczenia powietrza zwiększają ryzyko śmierci poprzez wywoływanie miażdżycy, zwiększenie stresu oksydacyjnego i insulinooporności – zauważyli naukowcy, dodając:
„Najsilniejsze związki przyczynowe występują między zanieczyszczeniem PM 2,5 a chorobą sercowo-naczyniową i chorobami płuc. Określono związki przyczynowo-skutkowe między zanieczyszczeniem PM 2,5 a zawałem mięśnia sercowego, nadciśnieniem tętniczym, zastoinową niewydolnością serca, arytmią i śmiertelnością z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Zaobserwowano również związki przyczynowe między zanieczyszczeniem PM 2,5 a przewlekłą obturacyjną chorobą płuc i rakiem płuc. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem zgłosiła, że zawieszone w powietrzu cząstki stałe i zanieczyszczenia powietrza są dla ludzi substancjami rakotwórczymi grupy 1”.
Odpowiednia dieta może chronić przed szkodliwym działaniem zanieczyszczeń powietrza
Ponieważ nie zawsze możesz kontrolować stopień ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza, szczególnie przebywając na zewnątrz, jedną z najlepszych opcji jest wzmocnienie diety substancjami odżywczymi, które chronią przed szkodliwym działaniem zanieczyszczeń. Należą do nich:
• Kwasy tłuszczowe omega-3 — Mają działanie przeciwzapalne. W badaniu obejmującym 29 osób w średnim wieku, zastosowanie suplementu zawierającego kwasy tłuszczowe omega-3 pochodzenia zwierzęcego zmniejszyło niektóre negatywne skutki wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie serca i poziom lipidów, w tym trójglicerydów (oliwa z oliwek nie miała tego samego efektu).
• Kiełki brokułów — Wykazano, że ekstrakt z kiełków brokułów zapobiega alergicznemu nieżytowi nosa, który występuje w wyniku ekspozycji na cząstki zawarte w spalinach silników Diesla. Naukowcy sugerują, że brokuły lub kiełki brokułów mogą zapobiegać wpływowi zanieczyszczeń powietrza na rozwój alergii i astmy.
Napój z kiełkami brokułów zwiększył usuwanie z organizmu niektórych zanieczyszczeń powietrza u mieszkańców wysoce zanieczyszczonego regionu Chin.
• Witaminy C i E — Wśród dzieci chorych na astmę, suplementacja przeciwutleniaczy, w tym witaminy C i E, pomaga w buforowaniu wpływu ozonu na drogi oddechowe.
• Witaminy z grupy B — W badaniu o niewielkiej skali przeprowadzonym na ludziach zaobserwowano, że wysokie dawki witamin B6, B9 i B12 całkowicie zrównoważyły szkody spowodowane przez bardzo drobne cząstki stałe występujące w zanieczyszczonym powietrzu.
Cztery tygodnie suplementacji wysokimi dawkami zredukowały uszkodzenia genetyczne od 28% do 76% w 10 lokalizacjach genów, chroniły mitochondrialne DNA przed szkodliwym wpływem zanieczyszczeń, a nawet pomogły naprawić niektóre z genetycznych uszkodzeń.
Należy podjąć globalny wysiłek, aby zatrzymać zanieczyszczenie powietrza
WHO zaleca stosowanie czystych pieców do gotowania jako kluczowego sposobu poprawy stanu powietrza w gospodarstwach domowych, ale zauważa, że „zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wymaga szerszych działań, ponieważ indywidualne środki ochronne są nie tylko niewystarczające, ale również nietrwałe i niesprawiedliwe”.
W celu rozwiązania problemu i ochrony zdrowia przyszłych pokoleń dzieci należy podjąć globalny wysiłek. Według WHO:
„W celu ograniczenia i zapobiegania narażeniu zarówno na zanieczyszczenia powietrza w domach, jak i w otoczeniu, niezbędna jest odpowiednia polityka publiczna. Zanieczyszczenia powietrza nie uznają granic politycznych, ale podróżują tam, gdzie wieje wiatr i panują odpowiednie warunki pogodowe.
Dlatego potrzebne są regionalne i międzynarodowe rozwiązania oparte na współpracy, które pomogą osiągnąć znaczące zmniejszenie ekspozycji wśród dzieci.
Sposoby zapobiegania narażeniu muszą być komplementarne i wzajemnie się wzmacniać, w każdej skali: domu, kliniki, instytucji opieki zdrowotnej, gminy, rządów krajowych i społeczności globalnej...
Indywidualne wysiłki mogą wesprzeć wspólne działania, które zmieniają umysły, zasady i jakość powietrza wokół nas. Takie działania zapewniły by dzieciom możliwość swobodnego oddychania, bez straszliwych obciążeń spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza”.
We własnym domu polecam podejmować kroki pozwalające utrzymać czyste powietrze w pomieszczeniach, w tym otwierać okna, aby wpuszczać świeże powietrze i unikać stosowania znanych środków zanieczyszczających powietrze, takich jak chemiczne produkty czyszczące, odświeżacze powietrza i świece zapachowe.
Oczyszczanie powietrza w domu jest mądrym krokiem, ale żaden filtr nie usunie wszystkich zanieczyszczeń, dlatego przed zakupem warto przeprowadzić rozpoznanie dotyczące różnych filtrów powietrza, aby wybrany typ spełniał określone potrzeby.