Według dr. Mercoli
Żelazo jest niezbędne dla życia człowieka, ponieważ:
- Tworzy hemoglobinę (białko znajdujące się w krwinkach czerwonych), ponieważ to żelazo wiąże się z tlenem i dostarcza go do tkanek na potrzeby ich metabolizmu
- Jest kluczowym składnikiem różnych białek, a także enzymów katalizujących reakcje utleniania komórkowego
- Pomaga regulować wzrost i różnicowanie komórek
- Pomaga w utrzymaniu funkcji mózgu, metabolizmu i funkcji hormonalnych
- Bierze udział w produkcji energii i regulacji funkcji odpornościowej
Zbyt niski lub zbyt wysoki poziom żelaza może mieć poważne konsekwencje zdrowotne i chociaż często sprawdza się występowanie niedokrwistości z niedoboru żelaza, wielu lekarzy ignoruje niebezpieczeństwa związane z nadmiarem żelaza, który w rzeczywistości jest częściej występującym problemem.
W rzeczywistości większość mężczyzn i kobiet po menopauzie (brak menstruacji) jest narażonych na przeciążenie żelazem z powodu nieefektywnego wydalania żelaza, ponieważ utrata krwi jest głównym sposobem na obniżenie poziomu żelaza (organizm nie ma aktywnych mechanizmów wydalania tego pierwiastka).
Istnieje również choroba dziedziczna, hemochromatoza, która powoduje, że organizm gromadzi żelazo, powodując niebezpiecznie wysoki wzrost poziomu żelaza. Nieleczona choroba może doprowadzić do uszkodzenia narządów i przyczynić się do rozwoju raka, chorób serca, cukrzycy, chorób neurodegeneracyjnych i wielu innych problemów zdrowotnych.
Dobrą wiadomością jest to, że przeciążenie żelazem jest łatwe i niedrogie w leczeniu. Monitorując poziom ferrytyny lub GGT w surowicy, unikając suplementów żelaza i regularnie oddając krew, można uniknąć poważnych problemów zdrowotnych.
Problemy zdrowotne związane z niedoborem i nadmiarem żelaza
Posiadanie odpowiedniej ilości żelaza jest ważne, ponieważ bez tego organizm nie może prawidłowo funkcjonować. Nadmiar żelaza powoduje wiele destrukcyjnych szkód w organizmie.
| Choroby związane z niskim poziomem żelaza |
Choroby związane ze zbyt wysokim poziomem żelaza |
| Niedokrwistość |
Niedokrwistość chorób przewlekłych |
| Zmęczenie |
Insulinooporność, cukrzyca typu 2 i zespół metaboliczny |
| Fibromialgia |
Przedwczesne starzenie |
| Zapalna choroba jelit |
Miażdżyca tętnic |
| Niedoczynność tarczycy |
Anoreksja |
| Depresja / lęk |
Choroba Grave'a |
| Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi |
Arytmia serca |
| Choroba Parkinsona |
Choroby nowotworowe |
| Stany neurodegeneracyjne |
Niedokrwistość syderoblastyczna |
| Nietolerancja glutenu |
Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD). Nadmiar fruktozy w diecie jest główną przyczyną NAFLD, ale wysoki poziom żelaza jest kolejnym winowajcą, który wywołuje progresję choroby |
| Zespół niespokojnych nóg |
Uszkodzenie i choroby wątroby. Każdego roku dochodzi do około 36 000 zgonów z powodu chorób wątroby i około 6 000 zgonów po przeszczepach wątroby |
| Wypadanie włosów |
Choroba Stilla |
| Osłabienie mięśni, spadek zdolności motorycznych |
Hemochromatoza |
| Zmiany psychiczne i utrata pamięci |
Zespół hemofagocytarny |
Jaki jest idealny poziom żelaza?
Test ferrytyny w surowicy mierzy ilość przechowywanego żelaza. W przypadku osób dorosłych zdecydowanie zalecam coroczne badanie poziomu ferrytyny w surowicy, aby potwierdzić, że jego poziom nie jest ani za wysoki, ani za niski. Uważam, że przeciążenie żelazem może być równie niebezpieczne dla zdrowia, jak niedobór witaminy D.
Podobnie jak w przypadku wielu innych testów laboratoryjnych, granice normy ferrytyny w surowicy są dalekie od ideału. W niektórych laboratoriach poziom od 200 do 300 nanogramów na mililitr (ng/ml) mieści się w normalnym zakresie zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn, ale tak naprawdę te ilości są zbyt wysokie dla utrzymania optymalnego stanu zdrowia. W rzeczywistości, przy takich poziomach rozwój różnych chorób jest praktycznie gwarantowany. Idealny poziom dla dorosłych mężczyzn i kobiet nie miesiączkujących wynosi od 40 do 60 ng/ml. Nie powinien być niższy niż 20 ng/ml i wyższy niż 80 ng/ml.
Co powoduje nadmierne gromadzenie się żelaza?
Dwie z najczęstszych przyczyn przeciążenia żelazem to:
1. Posiadanie jednego lub obu genów hemochromatozy (wskazujących na łagodną lub ciężką postać choroby). W poniższym filmie Masterjohn omawia te dwa markery genetyczne. 1 na 3,5 osoby, czyli około 100 milionów ludzi w USA posiada jeden gen hemochromatozy.
Około 1 miliona ludzi ma wariant podwójnego genu, uważany za genotyp najbardziej predykcyjny dla powikłań chorób wątroby. Jednak staje się to poważnym problemem tylko wtedy, gdy wystąpi znaczne przeciążenie żelazem, zanim zostanie postawiona diagnoza i można zastosować odpowiednie leczenie
2. Niewystarczająca eliminacja żelaza. Dorośli mężczyźni i kobiety po menopauzie, które już nie miesiączkują, są narażeni na zwiększone ryzyko nadmiaru żelaza, ponieważ utrata krwi jest jednym z najlepszych i najskuteczniejszych sposobów na pozbycie się nadmiaru żelaza
Inną częstą przyczyną nadmiaru żelaza jest regularne spożywanie alkoholu, co zwiększa wchłanianie żelaza z diety. Na przykład, jeśli pijesz wino do steku, prawdopodobnie wchłoniesz więcej żelaza niż potrzebujesz. Inne możliwe przyczyny wysokiego poziomu żelaza to:
- Gotowanie w żelaznych garnkach. Gotowanie kwaśnych potraw w tego typu garnkach powoduje zwiększenie wchłaniania żelaza
- Spożywanie przetworzonej żywności wzbogaconej żelazem
- Picie wody bogatej w żelazo. Aby tego uniknąć, należy stosować odpowiedni filtr żelaza lub filtr wody z odwróconą osmozą
- Przyjmowanie multiwitamin i suplementów mineralnych, ponieważ oba z nich najczęściej zawierają żelazo
Dlaczego nadmiar żelaza jest tak niebezpieczny dla zdrowia?
Organizm wytwarza energię, przekazując elektrony z węglowodanów i tłuszczu do tlenu przez łańcuch transportu elektronów w mitochondriach, w wyniku czego powstaje wytworzyć trifosforan adenozyny (ATP). W 95% tlen zostaje przekształcony w wodę. Ale w 0,5-5% powstają reaktywne formy tlenu (RFT).
Żelazo może reagować z nadtlenkiem wodoru w wewnętrznej błonie mitochondrialnej. Jest to normalna część komórkowego oddychania tlenowego. Jednak w przypadku nadmiaru żelaza, katalizuje ono powstawanie nadmiaru wolnych rodników hydroksylowych z nadtlenku, które dziesiątkują mitochondrialne DNA, mitochondrialne białka transportujące elektrony i błony komórkowe.
W ten sposób przeładowanie żelazem przyspiesza każdą poważną chorobę i jak powoduje patologie związane z chorobami wątroby i układu krążenia. Niestety niewielu lekarzy rozumie biologię molekularną tej reakcji, dlatego tak często nadmiar żelaza jest przez nich ignorowany.
Jeśli spożywasz zbyt duże ilości węglowodanów netto (suma węglowodanów minus błonnik) sytuacja ulega dalszemu pogorszeniu, ponieważ spalanie węglowodanów jako podstawowego paliwa może zwiększyć ilość RFT o kolejne 30 do 40% w odniesieniu do wolnych rodników hydroksylowych generowanych przez obecność dużej ilości żelaza.
Niestety, większość ludzi spala węglowodany jako podstawowe paliwo. Jeśli borykasz się z jakimkolwiek przewlekłym problemem zdrowotnym i masz nadmiar żelaza oraz stosujesz standardową dietę bogatą w węglowodany netto, rozważ normalizację poziomu żelaza i zastosowanie diety ketogennej.
Przyjmowanie dodatkowych przeciwutleniaczy w celu stłumienia RFT generowanych przez zbyt wysoką ilość żelaza lub dietę wysokocukrową jest niewskazane, ponieważ RFT działają również jako ważne cząsteczki sygnałowe. Nie wszystkie są złe. Wyrządzają szkody tylko wtedy, gdy są produkowane w nadmiarze.
Najlepszym rozwiązaniem jest zmniejszenie produkcji RFT, a nie tłumienie ich działania, gdy już zostały wyprodukowane. Jednym z najłatwiejszych i najskuteczniejszych sposobów rozwiązania tego problemu jest dieta bogata w zdrowe tłuszcze i białko oraz uboga w węglowodany netto. Spożywanie zdrowych tłuszczów może mieć większe znaczenie, niż mogłoby się wydawać, zwłaszcza w przypadku nadmiaru żelaza.
Jak radzić sobie ze zbyt niskim poziomem żelaza?
Jeśli poziom żelaza jest niski, można go zwiększyć poprzez:
• Spożywanie pokarmów bogatych w żelazo, np. podrobów, takich jak wątróbka, ekologiczne czerwone mięso od krów karmionych trawą, ciemne mięso z indyka, małże, szpinak, pestki dyni, komosa ryżowa, brokuły, gorzka czekolada (minimum 70% kakao) i wodorosty.
Z reguły żelazo pochodzenia zwierzęcego jest łatwiej przyswajalne, podczas gdy żelazo ze źródeł pochodzenia roślinnego jest mniej biodostępne. Unikaj pokarmów wzbogaconych w żelazo, ponieważ dostarczają one nieorganicznego żelaza, które jest dalekie od ideału i może promować stres oksydacyjny oraz powodować żołądkowo-jelitowe skutki uboczne.
• Przyjmowanie witaminy C może poprawić biodostępność żelaza w pożywieniu. Unikaj łączenia pokarmów bogatych w żelazo z pokarmami bogatymi w wapń, ponieważ wapń wiąże się z żelazem, ograniczając w ten sposób wchłanianie.
• Przyjmowanie liposomalnego suplementu żelaza. Uważaj na siarczan żelazawy – formę żelaza występującą w wielu multiwitaminach, w tym multiwitaminach dla dzieci, ponieważ jest stosunkowo toksyczny i może powodować poważne problemy. Największym niebezpieczeństwem jest ostre przedawkowanie, które może być śmiertelne. Bezpieczną formą suplementu jest żelazo karbonylowe.
Należy jednak trzymać WSZYSTKIE suplementy żelaza z dala od dzieci, nawet żelazo karbonylowe. Osoby chorujące na hemochromatozę lub niedokrwistość hemolityczną, taką jak anemia sierpowata lub talasemia (inaczej anemia śródziemnomorska – rodzaj niedokrwistości genetycznej, w której hemoglobina nie jest dobrze uformowana), nie powinny przyjmować żadnych suplementów żelaza.
Jak radzić sobie z nadmiarem żelaza?
(FILM DOSTĘPNY TYLKO W JĘZYKU ANGIELSKIM)
Jeśli masz zbyt wysoki poziom żelaza, najłatwiejszym i najskuteczniejszym rozwiązaniem jest oddanie krwi. Jeśli jesteś dorosłym mężczyzną, możesz oddawać krew dwa do trzech razy w roku, dzięki czemu poziom żelaza pozostanie w normie. Jeśli poziomy ferrytyny przekracza 200 ng/ml, zaleca się bardziej agresywny schemat upuszczania krwi.
Rozsądnie jest również wykonać badanie oceniające procentowe nasycenie transferyny. Idealnie wartość ta powinna wynosić od 30 do 40 procent. Jeśli wynik jest wyższy i występuje podwyższony poziom ferrytyny, oznacza to nadmiar żelaza, który szkodzi mitochondriom. Należy się tym zająć, aby zmniejszyć ryzyko chorób przewlekłych, takich jak choroby serca i nowotwory.
Jak zauważył Masterjohn na powyższym filmie, próba kontrolowania wysokiego poziomu żelaza poprzez unikanie pokarmów bogatych w żelazo może mieć szereg szkodliwych skutków, ponieważ może prowadzić do niedoboru wielu cennych składników odżywczych. Idealnym rozwiązaniem jest oddawanie krwi dwa lub trzy razy w roku, dopóki wartości laboratoryjne się nie unormują. W przypadku niemożności oddawania krwi, lekarz może wypisać skierowanie na terapeutyczną flebotomię.
Podczas oddawania krwi, zwykle pobierane jest pół litra krwi, co dla wielu osób może być wyzwaniem. Większość ludzi znacznie lepiej toleruje ten proces, gdy częściej przekazują mniejsze ilości. Zatem w niektórych przypadkach oddawanie od 2 do 6 uncji (50 ml do 250 ml) krwi co kilka tygodni byłoby mądrzejszą strategią.
Niedawno opublikowane badanie w Frontiers in Molecular Neuroscience zwraca uwagę, że diety ograniczające spożycie żelaza „wpływają na poziom ferrytyny w mózgu, metabolizm dopaminy i komórkowe białka prionów w sposób specyficzny dla regionu” – efekty, które podkreślają znaczenie odpowiedniego poziomu żelaza dla ogólnego zdrowia mózgu i zapobiegania chorobom neurologicznym.
To powiedziawszy, jeśli masz zbyt wysoki poziom żelaza, możesz unikać łączenia pokarmów bogatych w witaminę C z pokarmami bogatymi w żelazo, ponieważ witamina C zwiększa wchłanianie żelaza. Z drugiej strony wapń będzie wiązał się z żelazem, ograniczając jego wchłanianie, więc spożywanie pokarmów bogatych w żelazo z pokarmami bogatymi w wapń może być pomocne.
Unikaj jednak stosowania fitynianu (kwasu fitynowego, IP6), aby zapobiec wchłanianiu żelaza i chelatować żelazo z organizmu, ponieważ może to łatwo doprowadzić do innych niedoborów minerałów, takich jak cynku. O wiele bezpieczniejszą alternatywą jest kurkumina, która działa jako silny chelator żelaza i może być użytecznym suplementem dla osób o podwyższonym poziomie żelaza.