Według dr. Mercoli
Zapach świeżo skoszonej trawy, domowego rosołu lub palących się liści może natychmiast przenieść daną osobę do odległego, ale wyraźnego wspomnienia.
Tak zwanym wspomnieniom wywołanym zapachem często towarzyszą silne emocje. Według neurolog Rachel S. Herz – adiunkt na wydziale psychiatrii i ludzkich zachowań na Brown University – zapachy mogą aktywować „neurolobiologiczne substraty przetwarzania emocji”.
Do tego doszło badanie opublikowane w Learning and Memory, sugerujące, że zapachy mogą modulować dynamikę konsolidacji pamięci, w tym wspomnień związanych ze strachem. Z tego powodu mogą być wykorzystywane terapeutycznie, aby pomóc ludziom przywoływać wspomnienia lub leczyć zaburzenia nastroju związane z pamięcią, takie jak zespół stresu pourazowego (PTSD).
„Gdyby zapach mógł być wykorzystany do wywołania silnych wspomnień – nawet traumatycznych przeżyć – moglibyśmy go wykorzystać terapeutycznie” – powiedział autor badania Steve Ramirez, adiunkt psychologii i nauk o mózgu na Uniwersytecie w Bostonie.
Teoria systemowej konsolidacji pamięci
Dominująca teoria tworzenia pamięci — teoria konsolidacji systemowej — sugeruje, że wspomnienia są początkowo przetwarzane w hipokampie, co zapewnia bogactwo szczegółów pamięci. Jednak z biegiem czasu, gdy wspomnienia stają się starsze lub bardziej odległe, stają się mniej zależne od hipokampa, a bardziej zależne od przetwarzania przez przednią część mózgu — korę przedczołową.
Podczas tego przejścia, które ma miejsce głównie podczas snu, wspomnienia mogą utracić wiele szczegółów dotyczących kontekstu. Co więcej, wspomnienia, które są odzyskiwane wkrótce po doświadczeniu, obejmują reaktywację komórek w hipokampie, podczas gdy późniejsze przywołanie zdarzenia w pamięci obejmuje reaktywację komórek w korze przedczołowej.
Teoria konsolidacji systemowej wyjaśnia, dlaczego z upływem czasu wspomnienia stają się mniej szczegółowe lub wyraźne, a także dlaczego osoby z uszkodzonym hipokampem mają problemy z tworzeniem nowych wspomnień, podczas gdy osoby z uszkodzeniem kory przedczołowej mogą mieć problemy z pamięcią długoterminową.
Jednak teoria jest po prostu – teorią – i ma też pewne ograniczenia. Według Learning and Memory: „Ludzie często odzyskują odległe wspomnienia, które są żywe i bardzo szczegółowe. W kilku badaniach zaobserwowano aktywację w obu strukturach podczas przywoływania w pamięci niedawnego, jak i odległego zdarzenia… ponadto uszkodzenie HPC [hipokampa] czasami wpływa na pamięć długoterminową, tak jak na krótkoterminową”.
W przypadku PTSD, ludzie są w stanie przywoływać intensywne wspomnienia wiele lat po wystąpieniu traumy, co pozornie jest sprzeczne z teorią konsolidacji systemowej. Skłania to badaczy do przeprowadzenia badań mających na celu wyjaśnienie niektórych z tych sprzeczności.
Zapach zmienia sposób przetwarzania wspomnień
W badaniu na myszach naukowcy z Center for Systems Neuroscience Uniwersytetu Bostońskiego zaskoczyli myszy wstrząsami elektrycznymi, gdy przebywały one w specjalnym pojemniku, aby wywołać u nich wspomnienie strachu. Połowa myszy była jednocześnie wyeksponowana na zapach ekstraktu migdałowego podczas wstrząsów, podczas gdy druga połowa nie odczuwała żadnego zapachu.
Następnego dnia odbył się ten sam eksperyment, ale bez porażenia prądem. Ponownie jedna z grup była wyeksponowana na zapach ekstraktu migdałowego, natomiast drugiej nie podano żadnego zapachu. Pomysł polegał na przypomnieniu myszom uczucia szoku – coś, czego doświadczyły wszystkie zwierzęta, o czym świadczy znaczna aktywacja hipokampu.
Sesję przypominającą myszom uczucie szoku powtórzono 20 dni później. W grupie, która nie była wyeksponowana na zapach, zaobserwowano aktywację kory przedczołowej, co sugeruje, że jest ona odpowiedzialna za przetwarzanie wspomnienia strachu – tak, jak oczekiwali naukowcy. Jednak w grupie, którą wyeksponowano na zapach, nadal obserwowano znaczną aktywność w hipokampie. Według Ramireza:
„To odkrycie sugeruje, że można skłonić hipokamp do przywrócenia wspomnień w momencie, w którym się tego nie spodziewalibyśmy, ponieważ wydarzenie miało miejsce zbyt dawno. Zapach może działać jako wskazówka dla mózgu do ożywienia lub odnowienia wspomnienia ze szczegółami”.
Możliwe, że zapachy mogą opóźnić przetwarzanie pamięci w korze przedczołowej lub że zapach reaktywuje hipokamp, co pozwala przywrócić szczegóły wspomnienia, które zostało już przeniesione do kory przedczołowej.
Chociaż szczegóły nie są jeszcze znane, możliwe jest, że zapachy można wykorzystać, aby pomóc osobom z zespołem stresu pourazowego aktywnie przywoływać traumatyczne wspomnienia, tak aby można je było następnie stłumić za pomocą interwencji behawioralnych.
„Teraz, gdy wiemy, że zapach może wpływać na wspomnienia, dzięki czemu ich przywoływanie staje się bardziej zależne od hipokampa, możemy potencjalnie opracować strategie, które angażują lub wyłączają hipokamp” – powiedział Ramirez, dodając: „Możemy potencjalnie postrzegać pamięć jako rodzaj leku – jako antydepresant lub reduktor lęku. A zapach może być czynnikiem kontrolowanym eksperymentalnie. To może być bardzo potężne narzędzie”.
Wspomnienia wywołane zapachem wiążą się z silnymi emocjami
Przywoływane zapachem wspomnienie nazwano „fenomenem Prousta”. Nazwa nawiązuje do literackiej anegdoty, w której Marcel Proust ugryzł kęs herbatnika maczanego w lipowej herbacie i przeniósł się do momentu swojego dzieciństwa, o którym dawno zapomniał. Herz wyjaśnił, że wspomnienia wywołane zapachem różnią się od wspomnień wywołanych przez inne bodźce, takie jak bodźce werbalne lub wizualne.
Nie tylko są one rzadsze, ale zwykle pojawiają się we wczesnym okresie życia, najczęściej w pierwszej dekadzie. Co więcej, wspomnienia autobiograficzne wywoływane przez zapachy są zwykle powiązane z silnymi emocjami. Osoby, które ich doświadczają mają wrażenie, że zostały przywrócone do pierwotnego czasu i miejsca, w których powstały dane wspomnienia.
Część wyjątkowej intensywności wywoływanych przez zapach wspomnień ma związek ze sposobem, w jaki zapach jest przetwarzany przez mózg. Zapachy są analizowane w mózgu przez opuszkę węchową, która jest ściśle powiązana z ciałem migdałowatym i hipokampem – obszarami mózgu odpowiadającymi za pamięć i emocje. Według Herza:
„Wspomnienia wywołane zapachem są wyjątkowo intensywne, ponieważ neuroanatomia węchu ma uprzywilejowane i unikalne połączenie z neuronalnymi ośrodkami emocji i uczenia się asocjacyjnego.
Pierwotna kora węchowa obejmuje ciało migdałowate, które przetwarza doświadczenia emocjonalne i pamięć emocjonalną, a także hipokamp, który bierze udział w uczeniu asocjacyjnym (skojarzeniowym). W ten sposób sam akt wąchania aktywuje kompleks ciało migdałowate-hipokamp”.
Wspomnienia wywołane zapachem wpływają na zdrowie psychiczne i fizyczne
Poprzez poprawę nastroju, obniżenie stresu i zmniejszenie stanów zapalnych, silne emocje wywoływane przez pozytywne wspomnienia wywołane zapachem mogą wpływać na zdrowie psychiczne i fizjologiczne.
„Każdy zapach, który wywołuje u danej osoby szczęśliwe wspomnienie autobiograficzne, może wzmagać pozytywne emocje, zmniejszać negatywne nastroje, zmniejszać zachcianki, obniżać poziom stresu i hamować zapalną odpowiedź immunologiczną, a tym samym może mieć ogólnie korzystny wpływ na samopoczucie psychiczne i fizjologiczne” – napisał Herz, zauważając, że ludzie mogą również doświadczać wyjątkowych efektów, takich jak poprawa pewności siebie, motywacji i wigoru w zależności od emocji przywoływanych przez dany zapach i wspomnienie.
Na przykład, jeśli jakiś zapach wywołuje wspomnienie wygranej w zawodach sportowych, może poprawić nastrój i wywołać korzystne efekty fizjologiczne, co czyni go niezawodnym środkiem terapeutycznym. Podobnie zapachy, które przywołują przyjemne wspomnienia, mogą być używane jako środki przypominające o bezpiecznych lub szczęśliwych miejscach i wydarzeniach, co czyni je przydatnymi w leczeniu schorzeń psychicznych oraz zmniejszaniu stresu i niepokoju.
Unikalna anatomia dróg węchowych wskazuje na duże znaczenie zapachów w przywoływaniu emocji, uczeniu się, pamięci i nie tylko. Podczas gdy inne bodźce sensoryczne przechodzą przez wzgórze zanim dotrą do kory mózgu, zapachy są przekazywane bezpośrednio do układu limbicznego w mózgu, który jest związany z pamięcią i procesami emocjonalnymi.
Z tego względu zapachy mają bardzo silny wpływ na nastrój, przyswajanie informacji, a nawet interakcje społeczne. Jak zauważono w Frontiers in Behavioural Neurosciences, pamięć jest tylko jednym z kluczowych zachowań, na które wpływają zapachy:
„Rzeczywiście, węch ma kluczowe znaczenie w zachowaniach niezbędnych dla przetrwania osobnika i gatunku, w tym dla identyfikacji drapieżników, rozpoznawania osobników pod kątem prokreacji lub hierarchii społecznej, lokalizacji pożywienia, a także powstawania uczucia przywiązania podczas łączenia się w pary i do potomstwa”.
Aromaterapia – inny sposób, w jaki zapachy wpływają na nastrój i zdrowie
Aromaterapia — stosowanie aromatów roślinnych do wpływania na nastrój i dobre samopoczucie — to nie to samo, co wspomnienia wywołane zapachem. Psychologiczne i fizjologiczne skutki wspomnień wywołanych zapachem wynikają z danego wspomnienia i emocji związanych z osobistymi doświadczeniami.
Nie oznacza to, że aromaterapia nie jest korzystna dla zdrowia i dobrego samopoczucia, po prostu działa w inny, bardziej uogólniony sposób. Aromaterapia była wykorzystywana przez wiele starożytnych kultur, w tym przez Chińczyków, Indian, Egipcjan, Greków i Rzymian. Olejki eteryczne były dodawane do kosmetyków, perfum i leków w celach terapeutycznych i odnowy duchowej.
W dzisiejszych czasach aromaterapia jest wykorzystywana w placówkach służby zdrowia i uzdrowiskach zarówno przez profesjonalnych aromaterapeutów, jak i amatorów, a zgromadzone dane naukowe potwierdzają wiele potencjalnych zastosowań i korzyści aromaterapii.
Na przykład, dwa podstawowe składniki terpenoidowe olejku lawendowego – linalol i octan linalylu – mają działanie zmniejszające lęk. Udowodniono, że olejek lawendowy wywołuje efekt uspokajający bez powodowania skutków ubocznych, takich jak środki farmaceutyczne.
Lawenda wpływa również na układ nerwowy. Uważa się, że inhalacja olejku lawendowego działa poprzez układ limbiczny, zwłaszcza ciało migdałowate i hipokamp oraz może mieć skutki wykraczające poza poprawę nastroju i łagodzenie niepokoju.
W badaniu obejmującym pacjentów poddawanych operacji na otwartym sercu, w masce tlenowej pacjentów na 10 minut umieszczano bawełniany wacik zawierający olejek lawendowy. Aromaterapia doprowadziła do znacznego obniżenia ciśnienia krwi i częstości akcji serca, a naukowcy doszli do wniosku, że może być „stosowana jako niezależna interwencja pielęgniarska w stabilizacji wspomnianych parametrów życiowych”.
Badanie na szczurach wykazało, że wdychanie olejku z rumianku rzymskiego przez dwa tygodnie zmniejszało objawy podobne do depresji, podczas gdy olejki eteryczne umieszczane co noc na ręcznikach umieszczonych wokół poduszek pacjentów z demencją skutkowały wydłużeniem całkowitego czasu snu i skróceniem czasu budzenia o poranku.
Chociaż najlepiej skonsultować się z doświadczonym aromaterapeutą przed zastosowaniem olejków eterycznych, możesz rozważyć zastosowanie olejku miętowego, grejpfrutowego, cytrynowego, olejku z neroli lub dzikiej pomarańczy w celu pobudzenia i poprawy nastroju.
Utrata węchu to marker stanu zdrowia
Ważne jest zwracanie uwagi na wszelkie zmiany dotyczące zmysłu węchu, w tym jego utratę. W badaniu obejmującym 3005 osób dorosłych, osoby z dysfunkcyjnym zmysłem węchu były bardziej narażone na śmierć w ciągu następnych pięciu lat niż osoby z dobrym węchem.
Funkcja węchowa została uznana za jeden z najsilniejszych predyktorów pięcioletniej śmiertelności, a naukowcy zasugerowali, że może „służyć jako wskaźnik spowolnienia regeneracji komórek lub jako marker skumulowanej ekspozycji na toksyny środowiskowe”.
Niezdolność do identyfikacji zapachów jest również wczesnym objawem zaburzeń neurologicznych występujących m.in. w chorobie Alzheimera oraz chorobie Parkinsona. Podejmij więc świadomy wysiłek, aby monitorować swój zmysł węchu, używając go do przywoływania wspomnień, poprawy nastroju oraz jako miernika zdrowia.
Chociaż wspomnienia wywołane zapachami mogą być potężnym narzędziem do poprawy zdrowia i zachowania, zależą one w dużej mierze od zbiegów okoliczności, ponieważ zapach musi pojawić się dokładnie w momencie ważnego lub emocjonalnego wydarzenia – następnie ten zapach musi pojawić się później, aby przywołać wspomnienie.
Wspomnienia wywołane zapachami są dość powszechne i prawie każdy doświadczył ich w swoim życiu, jednak dla osób szukających bardziej bezpośredniego sposobu na wykorzystanie mocy zapachów do poprawy zdrowia, aromaterapia może być bardzo przydatna.